Τα τελευταία τρία χρόνια η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) βρίσκεται στο επίκεντρο των συζητήσεων. Από «μηχανές» που γράφουν κείμενα σε δευτερόλεπτα μέχρι συστήματα που «ζωγραφίζουν», αξιοποιώντας την ψηφιοποιημένη ανθρώπινη γνώση, πολλοί αναρωτιούνται αν πλησιάζουμε σε εποχή όπου οι άνθρωποι θα υποκατασταθούν από μηχανές. Σε έναν βαθμό συγχέονται οι επιστημονικές εξελίξεις με την επιστημονική φαντασία. Ωστόσο, οι πραγματικοί κίνδυνοι της ΤΝ δεν βρίσκονται –προς το παρόν– στην ίδια την τεχνολογία, αλλά στον τρόπο χρήσης της.
Η έννοια της «νοημοσύνης» δεν είναι ουδέτερη
Η έρευνα για τη νοημοσύνη, είτε φυσική είτε τεχνητή, δεν είναι ιδεολογικά ουδέτερη. Η ίδια η έννοια έχει ιστορικά διαμορφωθεί μέσα από διαφορετικές φιλοσοφικές σχολές. Έτσι, κάθε ερευνητική ομάδα υιοθετεί πλαίσιο που καθορίζει ποια χαρακτηριστικά θεωρούνται ουσιώδη. Συνεπώς, τα μοντέλα ΤΝ αντανακλούν σε ένα βαθμό τις κατευθύνσεις των ερευνητών που τα αναπτύσσουν.
Οι τρεις κατευθύνσεις της έρευνας
Διεθνώς, η έρευνα στην ΤΝ ακολουθεί τρεις βασικές γραμμές:
- Οι εμπειριστές, που βασίζονται στη μάθηση από τεράστιους όγκους δεδομένων, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τα συστήματα βαθιάς μάθησης.
- Οι ορθολογιστές, που επενδύουν στη λογική και στους κανόνες, αναζητώντας διαφάνεια και ερμηνευσιμότητα.
- Η νευρο-συμβολική προσέγγιση, που επιχειρεί να συνδυάσει την ισχύ των νευρωνικών δικτύων με τη διαύγεια της λογικής.
Πανεπιστήμια και εταιρείες διεθνώς επενδύουν στο υβριδικό αυτό μοντέλο, που υπόσχεται πιο ασφαλή και κατανοητή ΤΝ, αν και ακόμη βρίσκεται σε πειραματικό στάδιο.
Η ιστορική διαδρομή της γνώσης
Τα θεμέλια των κατευθύνσεων ανιχνεύονται σε μεγάλους πολιτισμούς. Ο ορθολογισμός των Ελλήνων φιλοσόφων, που συνέχισαν Άραβες στοχαστές, εμπνέει τη «συμβολική» ΤΝ. Ο εμπειρισμός, παρών στο Βουδισμό αλλά και της νεότερης Ευρώπης, προαναγγέλλει τη μάθηση από δεδομένα. Ο συνδυασμός αυτών των δύο, όπως τον διατύπωσε ο Καντ, ανοίγει τον δρόμο για την «υβριδική» ΤΝ. Έτσι, η τεχνολογική εξέλιξη ενσωματώνει σοφία αιώνων από Ανατολή και Δύση.
Επιπτώσεις στην εργασία
Ένα από τα πιο συχνά ερωτήματα είναι αν η ΤΝ απειλεί άμεσα την εργασία. Μέχρι σήμερα, δεν έχει καταγραφεί περίπτωση όπου εφαρμογές ΤΝ αντικατέστησαν πλήρως θέσεις, αλλά κυρίως τμήματα ρόλων ή καθήκοντα. Παρόλα αυτά σε ορισμένους κλάδους μπορεί να επιφέρει σημαντικές αλλαγές, ειδικά όταν ένας εργαζόμενος χρησιμοποιεί αποτελεσματικά εργαλεία ΤΝ μπορεί να οδηγήσεις σε μείωση των θέσεων εργασίας στον τομέα του. Στις περισσότερες περιπτώσεις η ΤΝ λειτουργεί υποστηρικτικά, αυτοματοποιώντας τμήματα διαδικασιών. Πιέσεις θα δεχθούν κυρίως τα επαγγέλματα που βασίζονται στην επεξεργασία δομημένης πληροφορίας, αλλά όχι στο σύνολό τους.
Γιατί δεν κινδυνεύουμε σήμερα
Οι λόγοι είναι τρεις:
- Ανεπάρκεια τεχνολογικής αυτονομίας – Τα συστήματα είναι ισχυρά εργαλεία, όχι αυθύπαρκτες οντότητες.
- Ανάγκη ρύθμισης – Οι κοινωνίες ακόμη διαμορφώνουν θεσμικά πλαίσια.
- Ανθρώπινος έλεγχος – Ο άνθρωπος έχει τον τελευταίο λόγο στην ανάπτυξη και χρήση της ΤΝ.
Αυτό δεν σημαίνει εφησυχασμό. Οι κίνδυνοι δεν προκύπτουν από την ίδια την τεχνολογία αλλά από τον τρόπο χρήσης της.
Οι πραγματικοί κίνδυνοι
Οι απειλές εντοπίζονται στη χρήση της ΤΝ από πολυεθνικές, αυταρχικά καθεστώτα και το οργανωμένο έγκλημα. Εκεί μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο παρακολούθησης, παραπληροφόρησης και εκβιασμού. Τα «ανοιχτά ψηφιακά σύνορα» των δημοκρατικών χωρών είναι ευάλωτα. Γι’ αυτό η πρόκληση είναι πολιτική: πώς διασφαλίζουμε ότι η ΤΝ υπηρετεί τις δημοκρατικές αξίες και οι μικρότερες χώρες δεν μετατρέπονται ψηφιακές αποικίες των πολυεθνικών της ΤΝ.
Προοπτικές και ευθύνες
Η ΤΝ μπορεί να συμβάλει σε τεράστια κοινωνικά οφέλη: στην ιατρική, στην εκπαίδευση, στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, κλπ. Η επένδυση σε αυτά τα οφέλη πρέπει να συνυπάρχει με συνεχή προσπάθεια περιορισμού των κινδύνων. Ούτε ο τεχνολογικός φετιχισμός ούτε η καταστροφολογία βοηθούν. Χρειάζονται κριτική σκέψη, διαρκής εγρήγορση και θεσμικά εργαλεία που θα κατευθύνουν την ανάπτυξη της ΤΝ προς όφελος των κοινωνιών.
Άρθρο που δημοσιεύθηκε στα ΝΕΑ.